Xalqaro mis tadqiqot guruhi (ICSG) ma'lumotlariga ko‘ra, 2021 yilda jahon miqyosida tozalangan mis ishlab chiqarish 24,5 million tonnani, talab esa 25,33 million tonnani tashkil etgan. Natijada bugungi kunda dunyo bozorida mis taqchilligi kuzatilmoqda. Bu ehtiyoj faqat “yashil iqtisodiyot” va qayta tiklanuvchi energiya manbalarining jadal rivojlanishi, elektromobillar, maishiy texnika va elektronika ishlab chiqarishni ko‘paytirish hisobiga o‘tadi.

Yuqori texnologiyali ishlab chiqarishlarni jadal rivojlantirish mamlakatimizda katodli misni qo‘shimcha qayta ishlash va shunga mos ravishda yuqori qiymatli qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarishga o‘tishni taqozo etmoqda.

Respublikamizda asosiy mis ishlab chiqaruvchi korxona hisoblangan Olmaliq kon-metallurgiya kombinatida ayni paytda mis sotishdan olinadigan yillik daromad qariyb 2,5 milliard dollarni tashkil etayapti. 2030 yilga borib mis ishlab chiqarishni yiliga 500 ming tonnagacha oshirish, bu bilan turdosh tarmoqlarni hisobga olgan holda yillik daromadni 8-9 milliard dollarga yetishi kutilmoqda. Shu maqsadda Prezident Shavkat Mirziyoev yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan mis mahsulotlari va tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha ilmiy-texnikaviy klaster yaratish bo‘yicha topshiriq bergandi. Kombinatda klasterni rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqish uchun Kanadaning Hatch yetakchi xorijiy konsalting kompaniyasi jalb qilindi va u bilan birgalikda tayyor mis mahsulotlari ishlab chiqarish bo‘yicha O‘zbekistonning xalqaro bozordagi o‘rnini aniqlash bo‘yicha ishlar olib borildi. Hatch yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish bo‘yicha takliflar tayyorlashdan tashqari, mis klasteri uchun asosiy xom ashyo, ya'ni mis ishlab chiqarishni maksimal darajada oshirish imkoniyatlarini o‘rganadi.

Konsalting kompaniyasining dastlabki tavsiyasiga muvofiq, OKMK boshqa mahsulotlar qatori litiy-ionli akkumulyatorlarga qo‘llaniladigan qalinligi 6-9 mikron bo‘lgan mis folgasi ishlab chiqarish loyihasini bajarishga kirishdi. Bundan kelib chiqib aytish mumkinki, yaqin vaqt ichida O‘zbekiston litiy-ionli akkumulyatorlarni maksimal darajada mahalliylashtirish va ishlab chiqarishni ta'minlay oladi. Bu albatta quvonarli va sanoat sohasida o‘ziga xos yuksalish demakdir.

Bundan tashqari, elektromobillar sonining oshishini hisobga olgan holda zavodda elektr dvigatellarida qo‘llaniladigan to‘rtburchak sim ishlab chiqarish loyihasini ham ishga tushirilishiga muvaffaq bo‘lindi. Birinchi bosqichda ishlab chiqarish quvvati 6 ming tonnani tashkil etgan bo‘lsa, kelgusida esa 12 ming tonnagacha kengaytirish imkoniyati mavjuddir.

Ayni paytda yuqori qo‘shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini oshirish borasida ham muvaffaqiyatli ishlar olib borilmoqda. Xususan, Nodir metallar va qattiq qotishmalar ishlab chiqarish bo‘yicha Ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi negizida 13 million dollarlik mis asosidagi uchta yangi turdagi mahsulot ishlab chiqarishni o‘zlashtirish loyihalari amalga oshirilayapti. Pirovardida bu yerda mis tasma va choyshablar, mis qotishmalaridan (bronza va guruch) sharsimon kukunlar ishlab chiqariladi. Natijada yiliga 11 ming tonna rux qayta ishlanib, 134 million dollarlik eksportbop mahsulot ishlab chiqarilishiga erishiladi.

Bugungi kunda 8 ming tonna mis quvurlari ishlab chiqarish quvvatiga ega Angren quvur zavodida istiqbolli loyihalar mavjud. Bu yerda umumiy qiymati 14 million dollarlik beshta investisiya loyihasi amalga oshirilishi kutilmoqda. 4 ta yangi turdagi mahsulotlar: kapillyar quvurlar, mis tirgaklar, qotishma armatura va diametri 25 mm dan 42 mm gacha bo‘lgan to‘g‘ri quvurlar ishlab chiqarishni o‘zlashtirish, shuningdek, mis quvurlar ishlab chiqarish quvvatini 20 ming tonnaga yetkazish rejalashtirilganligini alohida ta'kidlab o‘tish joiz.

Kombinatning asosiy maqsadi katodli mis ishlab chiqarishni ko‘paytirishdan iborat. Shu maqsadda OKMK tomonidan umumiy qiymati 4 milliard dollardan ortiq “Yoshlik I” konini o‘zlashtirish” investisiya loyihasi amalga oshirilib kelinmoqda. Mazkur loyiha doirasida yangi turdagi kon-metallurgiya asbob- uskunalari va ehtiyot qismlarini ishlab chiqaradigan Respublikadagi eng yirik mashinasozlik zavodini ishga tushirish mo‘ljallangan. Loyihaviy quvvati 500 million dollar bo‘lgan ushbu noyob korxona 2024 yilda foyda lanishga topshirilishi kutilmoqda. 35 ta yangi turdagi tog‘-metallurgiya uskunalarini ishlab chiqarishga mo‘lajallangan yangi mashinasozlik zavodida 2 mingga yaqin kishi ish bilan ta'minlanishi mumkin. Umuman olganda, loyihaning ko‘lamini kon maydonining 11 ming gektarini egallaganligi bilan baholash mumkin. Konda oltin, mis, kumush, molibden, selen kabi o‘ndan ortiq qimmatbaho va nodir metallar mavjud. Ayni paytda bu yerda uchinchi mis boyitish fabrikasi jadal sur'atlarda barpo etilmoqda. 2023 yilning kuzida mazkur ob'ekt rudani qayta ishlay boshlaydi. To‘rtinchi va beshinchi fabrikalarni loyihalash boshlandi. Bularning barchasi kombinatda nafaqat mis ishlab chiqarish, balki eksportga yo‘naltirilgan, yuqori qo‘shimcha qiymatga ega bo‘lgan turli mahsulotlar ishlab chiqarish orqa li qo‘shimcha daromad olish, korxonaning tashqi bozordagi raqobatbardoshliligi va reytingini oshirish imkonini beradi.

Dilafro‘z EGAMBERDIYEVA