Oʻzbekiston Respublikasi davlat xaridlari sohasida shartnomalar tuzishdan oldin kontragentlarni tekshirish zarurati

Oʻzbekiston Respublikasida davlat xaridlari davlat ehtiyojlarini ta’minlash va turli rivojlanish dasturlarini amalga oshirishda muhim oʻrin tutadi. Davlat buyurtmachilari uchun shartnoma tuzishdan oldin kontragentlarni tekshirish nafaqat zarur xavfsizlik chorasi, balki davlat xaridlari toʻgʻrisidagi qonun talabi hamdir. Ushbu maqolada davlat muassasalari faoliyatining me’yoriy-huquqiy asoslari va oʻziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda kontragentlarni tekshirishning ahamiyati va xususiyatlarini koʻrib chiqamiz.

Kontragentlarni tekshirishning qonuniy asoslari

Oʻzbekistonda davlat xaridlari sohasidagi faoliyat "Davlat xaridlari toʻgʻrisida"gi qonun bilan tartibga solinadi. Bu qonun yetkazib beruvchilar, ijrochilar va pudratchilarni baholash hamda tanlash tartib-qoidalarini oʻtkazish majburiyatini yuklaydi. Qonun davlat xarajatlarining shaffofligini, samaradorligini va qonuniyligini ta’minlashga qaratilgan.

Xususan, qonunga koʻra, davlat buyurtmachilari kontragentlarni quyidagi yoʻnalishlar boʻyicha tekshirishlari shart:

- malaka talablariga mosligi,

- rad etish uchun asoslarning yoʻqligi (masalan, sud jarayonlarining mavjudligi, oldingi majburiyatlarni vijdonsizlik bilan bajarmaganlik),

- moliyaviy barqarorligi va toʻlovga qodirligi.

 Nima uchun davlat xaridchilari uchun kontragentlarni tekshirish ayniqsa muhim

1. Xaridlarning qonuniyligi va shaffofligini ta’minlash

Davlat xaridlarida barcha tartib-taomillar qonun hujjatlariga qat’iy muvofiq amalga oshirilishi, kontragentlar esa zarur halollik va ishonchlilikka ega boʻlishi juda muhimdir.

2. Korrupsiyaviy xavf-xatarlarni kamaytirish

Kontragentlarni sinchkovlik bilan va tizimli tekshirish shubhali obroʻga ega boʻlgan yoki korrupsion sxemalar bilan bogʻliq kompaniyalarning xaridlarida ishtirok etish xavfini kamaytirishga yordam beradi.

3. Davlat va fuqarolar manfaatlarini himoya qilish

Kontragentlarni tekshirish shartnomalarning sifatli bajarilishini va majburiyatlarning oʻz vaqtida bajarilishini ta’minlashda muhim rol oʻynaydi, bu esa davlat mablagʻlaridan samarali foydalanishda muhim ahamiyatga ega.

4. Xalqaro standartlar talablariga rioya qilish

Oʻzbekiston jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashish va shaffof ishbilarmonlik muhitini rivojlantirishga intilmoqda, bu esa yuqori nazorat va tekshiruv standartlarini qoʻllashni talab etadi.

5. Mavjud siyosiy vaziyatni hisobga olgan holda sanksiyalarni tekshirish

Xalqaro siyosiy vaziyatning oʻzgarishi va sanksiya rejimlarining kuchayishi sharoitida kontragentning alohida davlatlar yoki xalqaro tashkilotlar tomonidan joriy etilgan xalqaro sanksiyalar yoki cheklovlar ostida emasligiga ishonch hosil qilish zarur. Bu sanksiya rejimlarini buzganlik uchun huquqiy oqibatlar, obroʻga putur yetkazish xavfi va moliyaviy jarimalardan qochish imkonini beradi.

 Davlat xaridlari doirasida kontragentlarni tekshirishning asosiy bosqichlari

1. Yuridik tekshiruv

Roʻyxatdan oʻtkazish hujjatlari, litsenziyalar va ruxsatnomalar tahlil qilinadi, shuningdek, qonunchilik talablariga muvofiq kompaniyaning huquqiy maqomi tasdiqlanadi.

2. Moliyaviy audit

Kontragentning moliyaviy barqarorligi va toʻlov qobiliyatini aniqlash uchun buxgalteriya hisoboti, kredit tarixi va soliq intizomi baholanadi.

3. Malaka va tajribani tekshirish

Majburiyatlarni bajarish qobiliyati, shu jumladan tegishli tajriba, resurslar va malakali xodimlarning mavjudligi tahlil qilinadi.

4. Obroʻ va halollik tahlili

Taqrizlar, sud ishlari, shuningdek, avvalgi davlat xaridlarida ishtirok etish tajribasi oʻrganiladi.

5. Davlat xaridlari toʻgʻrisidagi qonun talablariga muvofiqligini tekshirish

Insofsiz yetkazib beruvchilar reestrlari bilan solishtirish va diskvalifikatsiya qilish uchun asoslar mavjudligini tekshirish amalga oshirilmoqda.

6. Sanksiyalar va cheklovlarga tekshirish

Sanksiyalar roʻyxatiga tushgan kontragentlarni aniqlash uchun rasmiy xalqaro va milliy ma’lumotlar bazalarini tizimli tahlil qilish zarur, bu esa xalqaro huquq yoki ichki qonunchilik bilan belgilangan cheklovlarga duchor boʻlgan kompaniyalar bilan hamkorlik qilishdan qochish imkonini beradi.

 Oʻzbekistonda davlat buyurtmachilari uchun tavsiyalar

 - Kontragentlar toʻgʻrisidagi ma’lumotlarning xolisligi va toʻliqligini ta’minlash uchun Davlat xaridlari yagona reestri va Insofsiz yetkazib beruvchilar reestri kabi rasmiy reestrlar va ma’lumotlar bazalaridan foydalanishga alohida e’tibor qaratish lozim.

- Kontragentlarni tizimli tekshirishga qaratilgan ichki nazorat va audit tartib-qoidalarini joriy etish samarali ishning muhim elementi hisoblanadi.

- Xodimlarni davlat xaridlari toʻgʻrisidagi qonun hujjatlari normalari va talablariga hamda kontragentlarni tekshirish usullariga oʻqitish xarid qilish faoliyatining barcha bosqichlarida kompetentlik va mas’uliyatni ta’minlash uchun zarur hisoblanadi.

- Zamonaviy elektron xarid tizimlarini qoʻllash jarayonlarning shaffofligi va samaradorligini oshirishga yordam beradi.

- Xalqaro siyosiy vaziyatning oʻzgaruvchanligini hisobga olgan holda, sanksiyalarni tekshirish tartib-taomillarini xalqaro va milliy me’yoriy hujjatlardagi joriy oʻzgarishlarga moslashtirgan holda muntazam ravishda yangilab borish zarur.

 Xulosa

 Oʻzbekiston Respublikasidagi davlat buyurtmachilari uchun kontragentlarni tekshirish davlat xaridlarining qonuniyligi, shaffofligi va samaradorligini kafolatlovchi majburiy va muhim tartib-taomil hisoblanadi. Potensial yetkazib beruvchilar va pudratchilarni kompleks va tizimli oʻrganish xatarlarni kamaytirishga, shartnomalarni bajarish sifatini oshirishga va davlat resurslaridan oqilona foydalanishga yordam beradi. Qat’iy nazorat, qonunchilik talablarining ortib borishi va xalqaro vaziyatning oʻzgarishi, jumladan, sanksiyaviy rejimlarning kuchayishi sharoitida kontragentlarni sinchkovlik bilan tekshirish davlat xaridlari sohasidagi muvaffaqiyatli ishlarning asosiy shartiga aylanmoqda.

B.Rizaev,

Yuridik departament boshligʻining oʻrinbosari